تبدیل تاریخ
تبدیل تاریخ
سابقه تنظیم روشهایی برای تبدیل یا تطبیق انواع تقویم ها به یکدیگر، به‌دست آوردن تعداد روزهای سپری شده از یک مبدأ خاص یا تبدیل روزهای سپری شده از یک مبدأ به سال، ماه و روز هفته تقریبا سابقه‌ای به قدمت تألیف زیجهای دوره اسلامی دارد و تقریباً در هر زیج روش یا روشهایی برای تبدیل تقویم وسررسید یا به‌دست آوردن اطلاعات فوق وجود دارد. علاوه بر آن، مورخان و دانشمندان بسیاری نیز سعی در ارائه تطبیق چند نمونه از رایجترین تقویم های اسلامی، از جمله هجری قمری، یزدگردی و سلوکی، داشته‌اند. همچنین دست به طراحی جدولهایی برای شناسایی یک روز خاص (مثلاً نوروز) در مدت زمانی معین زده‌اند. ازجمله حمزه اصفهانی موقعیت نوروز را برای یک دوره 350 ساله (از سال اول تا سال 350 هجری قمری) درتقویم هجری قمری برشمرده است که تقریباً هیچیک از این تبدیل تاریخهای او صحیح نیست و روشن می‌سازد که وی در محاسبه اشتباه کرده است. تاریخهایی که حمزه اصفهانی ذکر کرده نه با موقعیت تقریبی خورشید در منطقه‌البروج و تعیین نوروز نجومی تطبیق می‌کند و نه با موقعیت نوروز در گاه‌شماری یزدگردی .
محمدبن ایوب طبری روشهای مختلفی برای محاسبه روز هفته، کبیسه بودن یا نبودن سال، و تبدیل انواع تقویم های یزدگردی، سلوکی و هجری قمری بیان نموده است.
مهمترین عامل در تبدیل تقویم ها به یکدیگر در متون کهن اسلامی، از جمله تقریباً در تمام زیجهای اسلامی، استفاده از محاسبه روزهای بین‌التاریخین بوده است و تقریباً در تمامی زیجها و کتابهای مربوط به نقویم و سررسید ، جدولی به نام طیلسان برای این بین‌التاریخینها وجود دارد اما در محاسبات دوره معاصر برای تبدیل گاه‌شماریها به یکدیگر، مهمترین عوامل، استفاده از تعاریف حتی‌المقدور دقیق از طول متوسط سال و نیز اطلاع از آرایه کبیسه‌های گاه‌شماریهای مختلف می‌باشد. رقم پایه برای محاسبه طول متوسط سال شمسی در این محاسبات، عدد نیوکم، ستاره‌شناس امریکایی است. روشهای مختلف با استفاده از اعداد این چنینی برای تبدیل یا تطبیق تقویم ها و سررسیدها را می‌توان به سه دسته معادله‌ای، محاسبه‌ای و جدولی تقسیم کرد.
علاوه بر این، انبوهی از لوحهای فشرده، نرم‌افزارها و پایگاههای اطلاع‌رسانی وجود دارد که محاسبات رایانه‌ای لازم برای تبدیل سررسیدها را به صورت خودکار انجام می‌دهند
در روش معادله‌ای، ضرایب و اعداد موردنظر، از جمله طول متوسط سال در انواع سررسیدها و تقویم ها ، در قالب اصول مشخص ریاضی و بر پایه توابع رایانه‌ای، امکان آن را خواهند داد که برنامه‌های لازم برای تبدیل انواع تقویم ها تهیه شود . در روش محاسبه‌ای، داده‌های لازم برای تبدیل سررسید ها به گونه‌ای در دسترس قرار می‌گیرند که تنها با استفاده از چهار عمل اصلی، تاریخها تبدیل شوند درروش جدولی، مهمترین ارکان تقویم های مختلف در کنار هم در جدولهایی با تقسیم‌بندیهای متفاوت سالانه، ماهانه یا حتی روزانه ذکر می‌شوند . سابقه تهیه جدولهایی برای تبدیل گاه‌شماریها، بویژه تبدیلی که در یک سوی آن گاه‌شماریهای اسلامی قرار داشته باشد، با کارووستنفلد/ ووستنفلت در 1854 میلادی/ 1270 آغاز شد، که‌تبدیلی برای تقویم های هجری قمری و میلادی، بر اساس دوره‌های ماهانه (با استفاده از تقویم قراردادی هجری قمری) بین سال اول تا 1300 هجری قمری بود. شرق‌شناسان از این اثر استقبال کردند و آن را در چندین نوبت تکمیل نمودند. جدیدترین صورت این کتاب، ویرایش اشپولر بر جدولهای ووستنفلد ـ مالر، به زبانهای شرقی ترجمه شده و بارها به چاپ رسیده است افرادی چون اشرام ، آربلی و فریمن‌ـ گرنویل نیز جدولهای مختلفی برای دوره‌های هزار ساله، و بیشتر از آن برای تطبیق تقویم های میلادی و هجری قمری، تهیه کرده‌اند.
در ایران یکی از این جداول تطبیق سررسید را عبدالغفار نجم‌الدوله، از سال اول تا 1464 هجری قمری، برای تقویم میلادی و هجری قمری تنظیم نمود؛ اگرچه این نخستین آشنایی ایرانیان با تطبیق تقویم و سررسید هجری قمری و میلادی نبود، چرا که محمدحسن اعتمادالسلطنه در تاریخ منتظم ناصری برابر هر سال هجری قمری را با سال‌میلادی، از سال اول تا سال 1300 هجری قمری، ذکر نموده است . در سالهای اخیر و با استفاده از رایانه‌ها، جدولهای گوناگونی برای گاه‌شماری هجری شمسی برای دوره‌های هفت‌هزار ساله و تطبیق این‌تقویم با تقویم های میلادی در دوره‌های پنج هزار ساله و سه هزار ساله و 5421 ساله طراحی شده‌اند.
در مقوله تبدیل تاریخها، از تقویمهای دائمی نیز استفاده می‌شود. این تقویمها جدولهایی هستند که برای تعیین مدخل (روز اول) سال و ماه و همچنین به دست آوردن روزهای هفته طراحی می‌شوند. تقویمهای دائمی نیز گونه‌ای جدول به شمار می‌آیند . در بسیاری موارد، تنها رکن مورد نیاز برای تبدیل سررسیدهای مختلف، «سال» خاصی می‌باشد.
برای تبدیل این رکن از تقویم ها، روشهای محاسبه‌ای ساده و به نسبت سریعی نیز وجود دارد. از جمله این روشها که در آنها سال میلادی گرگوری = G، سال هجری قمری = H و سال هجری شمسی = S است، سه معادله زیر می‌باشد:
G = H – (H ÷ 33) + 622
H = G – 622 + [(G – 622) ÷ 32]
S = [(H × 354) + (H ÷ 4)] ÷ 365
H = [(S × 365) – (S ÷ 4)] ÷ 354
امروزه نرم‌افزارها و لوحهای فشرده گوناگونی برای تبدیل انواع تقویم ها و سررسید ها وجود دارد، مثلاً لوح فشرده نجوم اسلامی برای تبدیل تقویم هجری شمسی، هجری قمری و میلادی به یکدیگر در حوزه زمانی نامحدود. همچنین، پایگاههای اطلاع‌رسانی متعددی برای تبدیل سررسیدهای مختلف وجود دارد